Commanderie van Sint Jan in Nijmegen

Gelegen midden in het centrum van Nijmegen, maar buiten de drukte van winkelstraten, is de Commanderie van St. Jan een plek waar mensen in alle rust kunnen genieten van lekker eten en drinken. Niet zo’n gekke bestemming voor een monument dat ruim 800 jaar geleden al gebouwd is om reizende pelgrims een plaats te bieden om uit te rusten en op krachten te komen. Maar in de tussentijd is er een hoop gebeurd en is het gebouw talloze malen veranderd:

 

Van hospitaal….

De geschiedenis van de Commanderie begint  in 1196, toen Graaf Alardus en zijn vrouw Uda op deze plek een hospitaal (pelgrimshuis) lieten bouwen. In 1214 werd het gebouw toegewezen aan de Johannieters. Dit was een militaire kloosterorde, die deelnam aan kruistochten en zorg droeg voor pelgrims. Zij stichtten hier een klooster en pelgrimshuis. Aan het hoofd van het klooster stond de commandeur, vandaar de naam: Commanderije van de orde van Johannes de Doper van het Heilig Hospitaal te Jeruzalem, ofwel de Commanderie van St. Jan.

In 1495 telde het klooster 11 bedden, waarvan 9 voor kloosterlingen en personeel. Het hospitaal zal toen dus niet meer zo veel hebben voorgesteld. Wel lag er op zolder een grote hoeveelheid hop. Waarschijnlijk werd er dus 500 jaar geleden ook al bier gebrouwen binnen deze muren!

In 1530 schonk Karel V het eiland Malta aan de orde. Vanaf toen werd de orde ook wel Maltezer Ridders genoemd. Dit kwam goed van pas: doordat de Commanderie nu neutraal Maltees terrein was, werden ze met rust gelaten door de opkomende protestanten. Voorwaarde was wel dat ze een protestante predikant huisvestten. De Johannieters gingen akkoord, maar de nieuwe preekstoel was nog niet af of de protestanten werden de stad uitgejaagd als wraak voor de beeldenstorm. Een aantal potige katholieke vrouwen sleepte de preekstoel naar de Blauwe Steen waar de stoel gegeseld en verbrand werd. De Johannieters hielden zich opvallend stil.

 

…via school, kazerne, kerk…

Hierna brak een slechte tijd aan voor de Johannieters. Ze moesten toezien hoe Spaanse soldaten, een nieuwe protestantse kerk en zelfs een slagerij in hun gebouw kwamen. Door oorlog raakte het gebouw steeds meer in verval. Na de dood van de laatste Commandeur in 1638 werd de Commanderie door de stad geconfisqueerd. Het werd nu een hogeschool, de Kwartierlijke Illustere School. De komst van de Fransen in 1672 maakte hier alweer een einde aan; het gebouw werd in gebruik genomen als kazerne. Vanaf 1686 kwamen Franse protestanten in grote getale naar Nederland gevlucht. In de Commanderie mocht de Waalse gemeente een kerk beginnen.

 

…ruïne, kroeg, studentenhuis en museum…

Commanderie van St. Jan Nijmegen

Het bombardement van 1944 maakte een einde aan de Waalse kerk. Het gebouw raakte zwaar beschadigd en verviel in de daarop volgende jaren verder.Om het gebouw voor de slopershamer te behoeden begon de Nijmegenaar J.Th. van Weel in de ruines in 1952 het Wijnhuis, dat al snel een populaire uitgaansgelegenheid werd. In 1962 vond men een nieuwe bestemming: 

Commanderie van Sint Jan Nijmegen in 1952het zou de sociëteit van studentenvereniging Roland worden. Na uitstel werd in 1969 begonnen met de restauratie, maar toen bleken de oorspronkelijke plannen niet meer haalbaar. De gemeente nam de verdere restauratie op zich om er een museum van te maken. Eigenlijk betrof de restauratie meer een reconstructie van de Commanderie van vóór de Waalse kerk. Alleen de kelders, het torentje en de westelijke punt zijn blijven staan. De in 1655 gebouwde hoofdpoort is nog steeds te bezichtigen. Niet hier, maar in het gemeentehuis, waar hij in 1894 al naar verhuisd is. In 1998 verhuisde het museum naar het Kelfkensbos, nu bekend als het Valkhof Museum.

 

…tot nu.

Nu is de Commanderie een pelgrimsoord voor de Bourgondische cultuurliefhebber, waar u kunt proeven van tal van producten, allemaal ambachtelijk bereid door de verschillende hier gevestigde bedrijven. Zo kunt u bij ons genieten van een proeverij uit de keuken van Restaurant de Hemel, bieren van bierbrouwerij de Hemel, koffie van Koffiebranderij de Hemel of van het zonnetje op het mooiste terras van Nijmegen. Nog meer weten? Lees ook dit artikel uit 1958!